W moim odczuciu Trybunał Konstytucyjny jest podstawowym gwarantem praworządności. Pełni on funkcję sądu konstytucyjnego stojącego na straży zgodności stanowionego prawa z konstytucją. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku i Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1985 roku określiły obowiązujące zadania Trybunału Konstytucyjnego.

Zgodnie z Konstytucją RP Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej niezależnym od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Trybunał Konstytucyjny składa się z niezawisłych 15 sędziów o najwyższych kompetencjach, wybieranych indywidualnie przez Sejm RP bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, na dziewięcioletnią kadencję. Kandydatów na członków Trybunału może proponować grupa 50 posłów i Prezydium Sejmu RP. Prezes i wiceprezes Trybunału powoływani są przez Prezydenta RP z kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie są niezawiśli, mają immunitet sędziowski, podlegają tylko Konstytucji. Nie mogą łączyć swojego urzędu z innymi stanowiskami oraz obowiązuje ich zakaz przynależności do partii politycznej.

Podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego jest kontrola zgodności norm prawnych z ustawą zasadniczą. Wyróżniamy dwie formy kontroli – prewencyjną i następczą. Prezydent RP może zwrócić się w trybie kontroli prewencyjnej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustalenia zgodności ustaw przedstawionych mu do podpisu w procesie legislacyjnym oraz zgodności z Konstytucją umów międzynarodowych przedstawionych do ratyfikacji. Trybunał orzeka tylko w obszarze zaskarżenia. Wycofanie wniosku przez Prezydenta RP zobowiązuje Trybunał do umorzenia postępowania. Tylko wobec ustawy budżetowej TK ma ograniczony czas na wydanie orzeczenia, w pozostałych przypadkach pracuje własnym trybem. Orzeczenie to jest ostateczne, wiążące, Prezydent RP musi podpisać ustawę zgodną z Konstytucją, a odmówić podpisania dokumentu w całości niezgodnego z ustawą zasadniczą. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z konstytucją aktu normatywnego w całości lub w części skutkuje tym, iż przerwany jest proces legislacyjny. W trybie kontroli następczej Trybunał Konstytucyjny kontroluje obowiązujące ustawy, umowy międzynarodowe i inne akty prawne będące źródłami prawa stanowione przez centralne organy władzy. Konstytucja RP upoważnia m.in. Prezydenta RP, Marszałka Sejmu RP i Senatu RP, premiera, grupę co najmniej 50 posłów, pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokuratora Generalnego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich do składania wniosku o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją. Zasadniczym skutkiem wyroku orzekającego o niezgodności z Konstytucją określonej regulacji jest utrata mocy obowiązującej.

Ważnym zadaniem trybunału jest kontrola konstytucyjności prawa krajowego tworzonego wskutek realizacji zadań wynikających z przynależności do Unii Europejskiej. Sądy mają prawo do składania pytania prawnego w toku konkretnego postępowania, np. dotyczącego zagadnienia konstytucyjności lub legalności aktu prawnego, na podstawie którego sąd ma rozstrzygnąć sprawę.

Do konstytucyjnych zadań trybunału należy rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa (jak w źródle 2). Postępowanie przed Trybunałem obejmuje obszar kompetencji organów pozostających w sporze. Zgodnie z ustawą zasadniczą postępowanie w tym przedmiocie zainicjować mogą: Prezydent RP, Marszałek Sejmu RP, Marszałek Senatu RP, Prezes Rady Ministrów RP, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Istotnym zadaniem Trybunału jest orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub zasad działań partii politycznych przy okazji rozpoznawania wniosku partii o rejestrację statutu oraz w sytuacji, kiedy uprawnione podmioty wystąpią o zbadanie zgodności zasad działań z ustawą zasadniczą. W razie stwierdzenia przez Trybunał niezgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii sąd ma obowiązek odmówić dokonania wpisu partii do ewidencji lub zdelegalizować zarejestrowaną partię.

Kolejną ważną kompetencją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie o przejściowej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu. Marszałek Sejmu RP, jeśli Prezydent RP nie jest stanie go zawiadomić o niemożności sprawowania urzędu, występuje do Trybunału z wnioskiem o stwierdzenie takiej przeszkody oraz o powierzenie mu tymczasowego wykonywania obowiązków głowy państwa. Dotychczas nie było takiej sytuacji.

W sytuacji naruszenia konstytucyjnych wolności lub prawa każdy obywatel ma prawo, na zasadach określonych w ustawie zasadniczej, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Skargę konstytucyjną dla skarżącego może sporządzić wyłącznie adwokat i radca prawny. Skarga konstytucyjna jest zwolniona z opłaty sądowej. Należy ją złożyć po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznego rozstrzygnięcia. Do skargi należy dołączyć: pełnomocnictwo sporządzenia skargi, odpis i kopie orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji i w drodze odwoławczej. Prawidłowo sporządzona skarga powinna zawierać informacje ogólne dotyczące skarżącego i pełnomocnika skarżącego, określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej i podstaw tej skargi oraz uzasadnienie zarzutu niezgodności z Konstytucją. Skarga konstytucyjna mimo złożonej procedury należy do tego obszaru kontroli, który rozwija się dynamicznie. Od wejścia w życie Konstytucji można odnotować znaczącą liczbę skarg sporządzonych zgodnie z warunkami określonymi w Konstytucji i w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym, co pokazuje źródło 3 (choć przyznać należy, że instytucja nie do końca jest skutecznie wykorzystana przez obywateli).

Instytucja Trybunału Konstytucyjnego jest fundamentalnym, niezbędnym elementem państwa prawa. Wzmacnia mechanizmy praworządności – przyczynia się do wyeliminowania z porządku prawnego państwa niekonstytucyjnego aktu prawnego. Trybunał Konstytucyjny, sprawując kontrolę nad zgodnym z Konstytucją stanowieniem prawa, przyczynia się do legitymizacji władzy i porządku prawnego. Niebagatelne znaczenie mają w tym względzie przywołane kompetencje niezwiązane z konstytucyjnością aktów prawnych – rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy naczelnymi organami państwa, kwestia konstytucyjności funkcjonowania partii politycznych czyn instytucja skargi konstytucyjnej.