Przez dochody publiczne rozumiemy dochody państwa oraz samorządów terytorialnych uzyskane z wszelkich źródeł – ustalane i realizowane w ramach budżetów tych jednostek. Ponadto do dochodów publicznych zaliczyć możemy wpływy uzyskane przez inne podmioty gospodarcze, w których państwo lub samorządy mają swoje udziały. W swojej pracy skupię się więc na wymienieniu i charakterystyce dochodów publicznych realizowanych w ramach budżetów państwa i samorządów terytorialnych wszystkich szczebli. W przypadku państwa będą to przede wszystkim podatki.

Państwo polskie planuje swoje dochody w ramach opracowywanego co roku (do 30 września) przez Radę Ministrów RP projektu ustawy budżetowej. Projekt ten zawiera prognozy zarówno dochodów, jak i wydatków państwa na dany rok budżetowy. Ze źródła 1 można wyczytać, że podatki są istotnym elementem dochodów państwa. Można je podzielić na podatki bezpośrednie, czyli PIT i CIT, oraz podatki pośrednie, np. akcyza, VAT. Ponadto na koniec roku budżetowego Narodowy Bank Polski dokonuje wpłat z zysków uzyskanych tytułem obrotu obligacjami Skarbu Państwa lub z lokat bankowych. Listę dochodów budżetowych państwa uzupełniają też subwencje uzyskiwane z Unii Europejskiej dla państw członkowskich. W przypadku Polski jest to poważna kwota, która pozwala modernizować nasz kraj, zarówno przemysł, jak i w poważnym stopniu rolnictwo.

Spośród wszystkich wpływów do budżetu państwa największym źródłem pieniędzy są właśnie podatki – ponad 90% wszystkich dochodów państwa. Kwoty uzyskane z podatków od osób fizycznych (PIT) i od osób prawnych (CIT) stanowią blisko 1/4 całej kwoty podatków. Do państwa wpływają również podatki pośrednie, takie jak podatek od towarów i usług (VAT), podatek akcyzowy i podatek od gier. Stanowią one najpoważniejsze źródło dochodu: z samego tylko podatku VAT wpływy wynoszą ok. 45% wpływów ze wszystkich podatków, a akcyza daje ponad 20%. Dlatego tak ważna jest polityka podatkowa państwa, ustalanie ich wysokości, a przede wszystkim skuteczność w ich ściąganiu (problem istnienia tzw. szarej strefy). Stąd też w interesie państwa jest, aby jak najwięcej obywateli uzyskiwało legalne dochody oraz aby w państwie działalność gospodarcza wiązała się z opodatkowaniem wszelkich transakcji (kasy fiskalne), a popyt na konsumpcję i usługi stale wzrastał. Najważniejszy dla dochodów budżetowych podatek VAT, w Polsce od 1993 roku (obecnie podstawowa stawka wynosi 23%), jest odprowadzany przez każdego przedsiębiorcę (producenta, usługodawcę) w każdej fazie produkcji danego towaru, czy też podczas jego sprzedaży. Drugi z podatków pośrednich, akcyza, jest naliczany przede wszystkim tam, gdzie koszty produkcji danego towaru są stosunkowo niskie, a koszty sprzedaży – stosunkowo wysokie. Przez to Skarb Państwa przejmuje dużą część zysku. Do takich towarów należą m.in.: papierosy, alkohol, paliwa lub towary luksusowe, jak samochody.

Do innej grupy, bo do grupy podatków bezpośrednich, zaliczyć trzeba podatki od osób fizycznych (PIT) i osób prawnych (CIT). Ten pierwszy odprowadzają pracujący obywatele. Jego wysokość regulowana jest przez państwo – obecnie stawki podatkowe wynoszą 18% i 32%, a zależą od wysokości uzyskiwanych dochodów. Drugi podatek, podatek od osób prawnych (CIT), obciąża przedsiębiorstwa, które posiadają osobowość prawną. Dochody tych przedsiębiorstw są opodatkowane w wysokości 19%. W przypadku każdego z tych podatków ważne jest i dla państwa (większy budżet), i dla obywateli (beneficjenci tego budżetu), aby jak najwięcej ludzi pracowało i jak najwięcej firm uzyskiwało dochód. Wpływy uzyskiwane z tych podatków zależą również bardzo mocno od ogólnej sytuacji w regionie i na świecie. Jeśli jest kryzys, wszyscy to odczuwamy.

W przypadku samorządu terytorialnego struktura dochodów budżetowych wygląda nieco inaczej niż w przypadku budżetu państwa. Na przykładzie Wągrowca [źródło 2.] można stwierdzić, że dochody własne stanowią 58% wszystkich dochodów zapisanych w uchwale budżetowej miasta. A przecież podatki nie są jedynym źródłem dochodów własnych miasta czy innego samorządu terytorialnego. Poza podatkami, których wysokość jest bardzo zróżnicowana w przypadku samorządów, są jeszcze dochody uzyskane np. ze sprzedaży własności samorządowej, wpływy z umów najmu, dzierżawy, odsetki od środków na rachunkach bankowych i od posiadanych papierów wartościowych. Jak już wspomniałem, wysokość tego rodzaju wpływów jest bardzo zindywidualizowana. Są przecież gminy, które uzyskują wielkie kwoty za dzierżawę swoich gruntów różnym przedsiębiorstwom (np. kopalniom odkrywkowym) lub jednostkom wojskowym (poligony). Są też gminy, na których terenie dominują grunty rolne klasy V i VI, za które nie zbiera się podatku. Dlatego też niezbędne są subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.

Podatki stanowią jednak poważną część dochodów samorządu terytorialnego. Do kasy samorządu trafiają podatki bezpośrednie. Zaliczyć możemy do nich wspomniany wyżej podatek rolny, zależny od rodzaju gleb, i podatek leśny. Samorządy otrzymują też część podatków PIT odprowadzanych przez osoby fizyczne (np. gminy – prawie 40%) i podatków CIT płaconych przez osoby prawne (np. gminy – ponad 6%). Te podatki dochodowe są wspólne, ponieważ trafiają zarówno do budżetu państwa, jak i do budżetów wszystkich trzech szczebli samorządu terytorialnego. Podobnie jak w przypadku wspomnianych wyżej podatków rolnego i leśnego, podatki dochodowe zależą bardzo mocno od uwarunkowań lokalnych. To dlatego duże miasta chciałyby, aby osoby, które pracują na ich obszarze, odprowadzały również tam podatki. Hasło: „Mieszkasz i pracujesz w Warszawie? Tu płać podatki” jest bardzo aktualne.

Do innych podatków, które zasilają budżety samorządów, zaliczamy podatki od nieruchomości (np. mieszkania, domy), podatki od środków transportu (pojazdy ciężarowe), podatek od darowizn i podatek od czynności cywilnoprawnych. Te tzw. podatki majątkowe, tak jak inne opłacane na rzecz samorządów, są bardzo zróżnicowane i zależne od rozmaitych czynników lokalnych.

W przypadku niektórych samorządów wiele kontrowersji wywołuje polityka stosowania różnorodnych kar i nakładania mandatów karnych przez samorządowe straże miejskie czy gminne. Okazywało się bowiem, że wpływy do budżetu z mandatów karnych wystawianych przez straże miejskie (gminne) za przekraczanie prędkości przez kierowców były tak wysokie, że niejednokrotnie opierało się na nich realizowanie wielu podstawowych zadań samorządu.

Wspomniane wyżej subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa są niezbędne dla realizacji ustawowych zadań przez samorządy terytorialne. Bez tych pieniędzy wiele samorządów nie byłoby w stanie się utrzymać. Środki te przeznaczane są np. na funkcjonowanie szkół (subwencja oświatowa), utrzymanie dróg, inwestycje i remonty, utrzymanie urzędów itp. Samorządy uzyskują też dochody z funduszy unijnych (np. na inwestycje gminne: drogi, parki rozrywki, rozbudowę sieci internetu).

Na koniec należy stwierdzić, że źródła dochodów publicznych są bardzo zróżnicowane. W największym stopniu składają się na nie różnego rodzaju podatki oraz środki uzyskiwane z różnorodnych opłat, dochodów uzyskiwanych ze sprzedaży, najmu, prowadzenia działalności gospodarczej przez podmioty publiczne. O ile państwo czerpie swoje dochody przede wszystkim z podatków, to samorządy terytorialne muszą szukać dodatkowych źródeł pieniędzy, ponieważ wpływy z podatków w większości przypadków nie pozwoliłyby na normalne funkcjonowanie tym samorządom. Jedno jest pewne, jeśli gospodarka będzie rozwijała się w szybkim tempie, dochody wszystkim również wzrosną.