Zagadnienie kompetencji ustrojowych prezydenta jest istotną kwestią z punktu widzenia funkcjonowania systemów politycznych, jako że prezydent pełni funkcję głowy państwa w republice. W systemie trójpodziału władzy prezydent zaliczany jest więc do organów władzy wykonawczej.

Ogólnie rzecz biorąc, kompetencje prezydentów wynikają z przyjętego w danym państwie modelu systemu politycznego. Możemy wyróżnić systemy parlamentarne, parlamentarno-komitetowe, semiprezydenckie i prezydenckie. Rzeczpospolita Polska przyjęła system parlamentarny, jednak z pewną specyfiką, którą jest właśnie mocniejsza władza prezydenta. Klasycznym przykładem systemu prezydenckiego są Stany Zjednoczone Ameryki. W tym systemie występuje monizm egzekutywy, czyli władza wykonawcza nie jest podzielona na stanowisko głowy państwa i szefa rządu. Prezydent USA posiada kompetencje wynikające zarówno z roli głowy państwa jak i szefa gabinetu. Republika Francuska jest zaś przykładem systemu semiprezydenckiego (półprezydenckiego, parlamentarno-prezydenckiego, mieszanego). W takim systemie istnieje dualizm egzekutywy, czyli rola głowy państwa rozdzielona jest od roli szefa rządu. Nazwa systemu bierze się jednak z wyjątkowo mocnej pozycji ustrojowej prezydenta. Wynika to m.in. z faktu, że członkowie rządu odpowiadają nie tyle przed parlamentem, ale także przed prezydentem. Dodatkowo prezydent ma możliwość wpływania na parlament w drodze stosowania weta, inicjatywy ustawodawczej, a nawet możliwości skrócenia kadencji parlamentu. Posiada również możliwość organizowania referendów ludowych czy zarządzania stanów wyjątkowych.

Dokonanie szczegółowego przedstawienia i oceny pozycji ustrojowej Prezydenta RP na tle prezydentur w innych modelach ustrojowych wymaga jednak wyróżnienia płaszczyzn kompetencji głowy państwa. Przede wszystkim wypełnia on zadania wynikające z tradycyjnej roli przypisanej głowie państwa, a więc posiada prawo łaski, nadaje tytuły i odznaczenia, dokonuje oficjalnych nominacji na ważne stanowiska państwowe oraz jest najwyższym reprezentantem państwa na arenie międzynarodowej. Takie prerogatywy, zgodnie z Konstytucją RP z 1997 roku ma Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. W tym zakresie Prezydent RP nie różni się znacznie od prezydentów w systemie amerykańskim i francuskim, choć warto zauważyć, że Prezydent RP, reprezentując kraj poza granicami, realizować powinien założenia polityki zagranicznej wyznaczone przez rząd. Jeżeli chodzi o Prezydenta Francji czy USA, realizować mogą oni własną politykę zagraniczną.

Ważną płaszczyzną kompetencji prezydentów jest działalność w sferze obronności i bezpieczeństwa. Tradycyjną formułą, przyjętą również w Polsce, jest funkcja zwierzchnika sił zbrojnych. W Polsce zadania te ograniczają się jednak do sfery symbolicznej, jak np. nominowanie przez prezydenta oficerów na stopnie generalskie, jednak wyłącznie na wniosek Ministra Obrony Narodowej. Prezydent Stanów Zjednoczonych może natomiast w ograniczonym zakresie wysyłać oddziały wojskowe nawet na misje zagraniczne bez zgody Kongresu. Kompetencje polskiego prezydenta na tle klasycznych unormowań w systemie parlamentarnym są i tak znacznie większe, jako że polski prezydent, zgodnie z Konstytucją, posiada jako organ doradczy w sprawach bezpieczeństwa Radę Bezpieczeństwa Narodowego. Wzmacnia to więc znaczenie polskiego prezydenta na tle prezydentów w klasycznych systemach parlamentarnych, nadal jednak nie jest ono tak mocne jak prezydenta USA, pod którego nadzorem znajdują się m.in. służby wywiadowcze.

Kolejna sfera działań prezydenta odnosi się do władzy ustawodawczej. Prezydent w Polsce posiada prawo inicjatywy ustawodawczej oraz możliwość weta ustaw uchwalonych przez parlament. Co może być ciekawe, prezydent amerykański nie posiada żadnej z wymienionych kompetencji, co wynika ze ścisłego rozdziału władz w systemie prezydenckim. Inaczej jednak rysuje się pozycja względem władzy ustawodawczej Prezydenta Francji, gdyż posiada on wręcz możliwość skrócenia kadencji parlamentu jedynie po wysłuchaniu opinii przewodniczących izb. Prezydent Rzeczypospolitej może skrócić kadencje Sejmu i Senatu jedynie w wymienionych w konstytucji sytuacjach (niepowołanie w tzw. trzech krokach konstytucyjnych rządu lub nieuchwalenie budżetu w terminie). Czyni to jego pozycję względem władzy ustawodawczej wyraźnie słabszą niż prezydenta V Republiki Francuskiej.

Kompetencje prezydentów w odniesieniu do innych organów władzy wykonawczej zostały już częściowo wskazane powyżej. Prezydent RP formalnie desygnuje Prezesa Rady Ministrów, jak i powołuje całą Radę Ministrów. W tzw. pierwszym kroku konstytucyjnym prezydent ma swobodę desygnowania Prezesa Rady Ministrów. Ten jednak musi uzyskać wotum zaufania przed Sejmem, co powoduje, że swoboda prezydenta w zakresie desygnowania premiera jest ograniczona. W tzw. drugim kroku konstytucyjnym to z kolei Sejm przejmuje inicjatywę w procesie wskazania premiera. Osoby powołanej na stanowisko w rządzie prezydent nie może samodzielnie odwołać (tak ministra, jak i jak całego rządu). Inaczej kompetencje prezydentów w tej sferze wyglądają we Francji i USA. We Francji rząd ponosi odpowiedzialność polityczną również przed prezydentem, co zmusza do tzw. kohabitacji, czyli współpracy prezydenta i większości parlamentarnej, jeżeli pochodzą z różnych środowisk politycznych. Jeszcze inaczej ma się sytuacja w USA, gdzie, jak już wspomniałem, funkcjonuje monizm egzekutywy, a więc głowa państwa kieruje obradami rządu i ministrowie (w USA sekretarze) pełną odpowiedzialność ponoszą jedynie przed prezydentem.

Prezydent Rzeczypospolitej posiada możliwość zwołania Rady Gabinetowej, czyli rządu obradującego pod przewodnictwem Prezydenta. Zgodnie z konstytucją Rada Gabinetowa nie posiada jednak kompetencji Rady Ministrów. We Francji prezydent może przewodniczyć obradom Rady Ministrów bez specjalnych warunków wstępnych. W tej więc płaszczyźnie polski prezydent wydaje się mieć najsłabszą pozycję.

Głowy państwa mają również pewne kompetencje w odniesieniu do władzy sądowniczej. W Polsce prezydent powołuje na stanowiska sędziowskie, ma możliwość również skierowania ustawy do Trybunału Konstytucyjnego w celu sprawdzenia jej zgodności z konstytucją czy umową międzynarodową. W Polsce prezydent nie ma jednak swobody mianowania sędziów do najważniejszych organów sądowych w Polsce (Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego). W USA zaś możliwość mianowania sędziów do Sądu Najwyższego uznawana jest za jedną z ważniejszych kompetencji głowy państwa, ze względu na bardzo ważną rolę Sądu Najwyższego w systemie politycznym USA (związane jest to z możliwością orzekania w kwestiach interpretacji konstytucji USA i dokonywania wykładni podziału kompetencji między stany i władzę centralną). Warto dodać, że sędziowie Sądu Najwyższego w USA mianowani są dożywotnio, co powoduje, że nie każdy prezydent ma możliwość wyboru sędziego do Sądu Najwyższego.

Rola i pozycja prezydenta w danym systemie wynika z zakresu kompetencji. Należy zwrócić uwagę, że Prezydent RP posiada 30 prerogatyw, czyli kompetencji do działania nie wymagających kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Z punktu widzenia systemu parlamentarnego to pokaźna liczba, gdyż np. prezydent RFN posiada jedynie kilka prerogatyw. Porównując jednak z ustrojowym umocowaniem prezydentów w systemach prezydenckim i semiprezydenckim, pozycja ta jest słabsza. Prezydent Rzeczypospolitej musi w większym stopniu pełnić rolę arbitra politycznego niż realnego kreatora polityki. Inaczej jest w obu pozostałych systemach.

Pozycja ustrojowa Prezydenta wynika również ze sposobu jego wyboru. Prezydent Rzeczypospolitej wybierany jest w wyborach powszechnych, co wzmacnia jego pozycję. Podobnie jednak jest w systemie francuskim i amerykańskim.

Podsumowując, pozycja ustrojowa Prezydenta RP jest wyraźnie słabsza niż pozycja ustrojowa prezydenta w systemie USA i Francji. Widać to w odniesieniu do większości wyróżnionych płaszczyzn kompetencji głowy państwa. Nie oznacza to jednak, że system polityczny RP musi być mniej efektywny niż system polityczny obu analizowanych państw.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest organem wykonawczym państwa. Pełni rolę głowy państwa, gwarantuje ciągłość władzy, stoi na straży bezpieczeństwa i nienaruszalności terytorium. Wykonuje swoje zadania według zasad określonych w konstytucji i ustawach. Tryb wyboru i kompetencje Prezydenta RP określone są w Konstytucji z 1997 r. Prezydent wybierany jest na pięcioletnią kadencję, a ta sama osoba może pełnić tę funkcję dwa razy. Bierne prawo wyborcze, czyli możliwość kandydatury ma obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat, nie był karany za przestępstwo umyślne i zdobył poparcie 100 000 obywateli. Wybory są powszechne - czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi polskiemu, który ukończył 18 lat, równe - każdy głos ma taką samą wagę i znaczenie, bezpośrednie - bezpośrednio na kandydata i odbywają się w głosowaniu tajnym. Prezydentem zostaje kandydat, który uzyskał więcej niż połowę ważnych głosów. Jeżeli żaden kandydat nie uzyskał wymaganej liczby głosów 14 dni później odbywa się druga tura wyborów, w której startuje dwóch najlepszych kandydatów. Ten, który zdobędzie większe poparcie wygrywa. Kadencja nowo wybranego prezydenta rozpoczyna się po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym.

Uprawnienia prezydenta dzielą się na uprawnienia zwykłe, które wymagają kontrasygnaty (podpisu premiera, ponoszącego odpowiedzialność za podejmowane decyzje) i prerogatywy - uprawnienia, które nie wymagają zgody premiera. Należą do nich uprawnienia wobec parlamentu, np. prawo weta zawieszającego wobec ustaw uchwalanych przez parlament, podpisywanie ustaw i ogłaszanie ich, inicjatywa ustawodawcza, zwoływanie pierwszego posiedzenia sejmu i senatu. Uprawnienia względem Rady Ministrów dotyczą powoływania rządu, zwoływania w sprawach szczególnych Rady Gabinetowej. Prezydent posiada uprawnienia względem władzy sądowniczej, m.in. prawo do powoływania sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Prezydent reprezentuje państwo w stosunkach zagranicznych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Prerogatywy to także tradycyjne uprawnienia, czyli nadawanie obywatelstwa polskiego, nadawanie orderów i odznaczeń, prawo łaski czy nadawanie tytułów profesorskich.

System prezydencki to ustrój, który występuje między innymi w Stanach Zjednoczonych. Zasadniczą różnicą, w porównaniu do polskiego systemu, jest brak premiera. Jego funkcje pełni tam prezydent, a więc oznacza to monizm władzy wykonawczej, podczas gdy w Polsce występuje dualizm. W Stanach Zjednoczonych kadencja głowy państwa trwa 4 lata, natomiast w Polsce - 5 lat. Wybory w USA są pośrednie - wybiera się elektorów, którzy następnie oddając swoje głosy, wybierają prezydenta. Prezydent USA pełni funkcję głowy państwa, naczelnego dowódcy sił zbrojnych i szefa rządu. Posiada prawo weta zawieszającego, czyli zgłaszania sprzeciwu wobec ustaw. Mianuje ministrów, czyli sekretarzy stanu, którzy przed nim odpowiadają - są oni tylko wykonawcami woli prezydenta. Kolejną różnicą jest kwestia rozwiązania parlamentu - w przypadku Stanów Zjednoczonych - Kongresu. W Polsce prezydent może rozwiązać albo skrócić kadencję sejmu natomiast prezydent w systemie prezydenckim nie posiada takich uprawnień. System półprezydencki obowiązuje we Francji. Podobnie jak w Polsce występuje tam dualizm władzy wykonawczej. Władza ta rozłożona jest pomiędzy prezydenta, którego kompetencje są bardzo rozległe oraz premiera, który stoi na czele rządu. Prezydent we Francji wybierany jest na pięcioletnią kadencję. Sprawuje nadzór nad polityką zagraniczną. Wybory odbywają się podobnie jak w Polsce, są powszechne oraz bezpośrednie. Podobnie wygląda sprawa kompetencji względem parlamentu - zarówno w Polsce jak i we Francji - prezydent ma prawo jego rozwiązania oraz prawo weta wobec jego ustaw. Jest faktycznym szefem rządu, przewodniczy jego posiedzeniom.