Gotyk to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i charakterystycznych stylów architektonicznych. Budowle, które powstały w tym okresie, do dziś zachwycają majestatem, dekoracyjnością oraz geniuszem architektów. Warto dostrzec również bogatą symbolikę, jaką charakteryzowały się ówczesne dzieła budownictwa. Gotyk to okres wyjątkowego skupienia na religii i duchowości. Opat Sugeriusz, inicjując przebudowę dzwonnicy katedry‬ w opactwie St. Denis pod Paryżem, wyznaczył drogę, którą mieli kierować się architekci. Nic w katedrze gotyckiej nie było przypadkowe ani nieprzemyślane, każdy element miał znaczenie teologiczne.

Głównym założeniem gotyku było skierowanie myśli ku Bogu, dlatego najważniejszymi budowlami z tego okresu są katedry. Cechy charakterystyczne gotyku widać na przykładzie między innymi katedry w Reims oraz Notre-Dame de Paris. Wiele wspólnych cech łączy te kościoły – zostały zbudowane na planie krzyża łacińskiego, prezbiterium otacza wieniec kaplic, w zewnętrznych ścianach umieszczono olbrzymie witraże, ciężar stropu‬ opiera się na systemie przypór wysuniętych poza mury, fasada jest bogato zdobiona, znajdują się w niej dwie wieże, nad głównym portalem umieszczono rozetę, przeważają kierunki wertykalne. Ten wertykalizm jest szczególnie istotny, wyrażał on bowiem skierowanie myśli ku Bogu. Wzrok osoby stojącej przed świątynią automatycznie kierowany jest ku niebu. Jednocześnie ogrom i strzelistość budowli mają wzbudzić w człowieku poczucie małości wobec Stwórcy. Plan kościoła również ma znaczenie – jest to najważniejszy symbol dla chrześcijan, symbol męki Chrystusa i zbawienia. Szczyt krzyża mieści się w prezbiterium.

Katedra Notre-Dame de Chartres jest wymieniana jako najbardziej zachwycająca gotycka świątynia, jak również posiadająca najbogatszą symbolikę. Zbudowana została w miejscu, gdzie według legendy chrześcijanie w III wieku odkryli miejsce kultu Celtów, jaskinię poświęconą Pramatce. Znaleziono tam figurkę brzemiennej dziewicy, co zostało odczytane jako proroctwo niepokalanego poczęcia i utożsamione z osobą Marii. Ta katedra jest miejscem przechowywania relikwii – fragmentu sukni, którą ponoć miała na sobie Maria podczas narodzin Jezusa. W gotyku kult Marii był dla wyznawców szczególnie istotny, świadczy o tym chociażby wezwanie, pod jakim budowano najwięcej katedr – Notre-Dame, które oznacza „nasza matka”, „nasza Pani”. Również charakterystyczne okrągłe witraże poświęcone były Matce Boskiej. Rozeta symbolizowała różę bez kolców, z którą utożsamiano Marię. Charakterystycznym motywem pojawiającym się w Chartres i w wielu innych katedrach jest labirynt na posadzce w miejscu przecięcia się nawy głównej i transeptu. Oznaczał on trudną, zawiłą drogę do zbawienia. Przechodząc cały labirynt na kolanach, wierni mogli wypełnić obowiązek pielgrzymki do Ziemi Świętej, jaką powinien przebyć każdy chrześcijanin. W tamtych czasach nie było to dla większości możliwe, ponieważ trwały wyprawy krzyżowe. Chartres posiada również największą liczbę witraży – ponad 150. Sugeriusz przypisywał im ważną rolę. Oprócz dekoracyjności, światło wpadające do wnętrza świątyni miało symbolizować Boga, oświecającego i zstępującego na wiernych. Modlący się mieli dzięki temu czuć obecność Pana.

Notre-Dame de Chartres można na pierwszy rzut oka rozpoznać, ponieważ wieże w fasadzie są zakończone hełmami. Katedra w Reims natomiast charakteryzuje się fasadą tak rozbudowaną, że w tympanonie środkowego portalu umieszczono dodatkową rozetę. Katedra ta jeszcze bardziej niż poprzednie sprawia wrażenie strzelistości. Wieże są ogromne, bez hełmów. Jedna jest nieco niższa od drugiej. Nie tylko dzięki tym wieżom osiągnięto efekt wertykalizmu. Wieżyczki w systemie łuków przyporowych były wysokie, smukłe oraz zwieńczone sterczynami, zdobionymi żabkami i kwiatonami. Fasada tej świątyni pełna jest rzeźb, jest również jedną z najbardziej harmonijnych. Z tego względu kościół ten nazywany jest „katedrą aniołów”. Rzeźby, oprócz dekoracyjności, pełniły podobnie jak w romanizmie rolę „Biblii pauperum”. Przedstawiały ewangeliczne sceny rodzajowe z życia Marii, Chrystusa i świętych, czasem pojawiały się tzw. galerie typów ludzkich, gdzie umieszczano antropomorficzne wyobrażenia ludzkich cech charakteru.

Jednym z elementów fasad katedr gotyckich była galeria królów. Najbardziej znana jest ta z Notre-Dame de Paris. Przedstawia władców i proroków ze Starego Testamentu. Ta katedra dzięki powieści Wiktora Hugo „Dzwonnik z Notre-Dame” jest jedną z bardziej znanych budowli sakralnych. Mieści się na wyspie na Sekwanie. Tak jak wszystkie inne katedry gotyckie ma orientowane wejście, co oznacza, że główny portal skierowany jest na wschód‬. Jest to kolejne nawiązanie do idei Boga jako światłości oraz ewangelicznego opisu paruzji – Chrystus podczas swego ponownego przyjścia na ziemię ma nadejść ze wschodu. Portale Notre-Dame de Paris są bardzo szerokie – wypełniają całą szerokość fasady. Rola portalu była istotna, ponieważ jedną z idei Sugeriusza było sprawienie wrażenia, jakby człowiek, wchodząc do świątyni, wkraczał do niebiańskiej Jeruzalem. Zarówno rozbudowany portal, zdobiona fasada, jak i niezwykle oświetlone przez okna z witrażami wnętrze sprawiały wrażenie niebiańskości. Dzięki nim wierni jakby przenosili się do innej rzeczywistości. Sacrum jest szczególnie odczuwalne we wnętrzach tych świątyń. Jest to ważne, ponieważ katedra miała pełnić rolę ogromnego relikwiarza.

Mimo że koncepcja katedry według Sugeriusza spotkała się ze sprzeciwem św. Bernarda, opata klasztoru cystersów w Clairvaux, który propagował surowość świątyni i ubóstwo, nie można zaprzeczyć ogromnemu wrażeniu, jakie robi na oglądającym gotycki kościół. Wszystkie cechy wyglądu i budowy katedry skłaniają do refleksji i zadumy, budzą wzniosłe uczucia, powodują wrażenie obecności Boga w świątyni, a jednocześnie zachwycają geniuszem technicznym i kunsztem budowniczych.