W XIX i XX wieku widać w malarstwie coraz wyraźniejszą skłonność do dominanty płaszczyzny, której końcowym punktem jest abstrakcja.

Przez cały XIX wiek zagadnienie głębi, relacji obiektu z przestrzenią jest tematem niesamowicie istotnym. Bez względu na to, czy ktoś był malarzem romantycznym, akademickim czy też realistycznym, zawsze zwracano uwagę na budowę przestrzeni, pamiętano o perspektywie i światłocieniu. Impresjonizm, który często jest uważany za całkowite odcięcie się od tradycji malarskiej, jest odcięciem tylko częściowym. Światło i głębia jest jednym z najważniejszych elementów impresjonizmu‬, jednakże budowane zupełnie nowymi środkami malarskimi. Właśnie ta śmiałość i wolność, nowe tematy do malowania, zerwanie z kolorem lokalnym, inspiracja sztuką Japonii, prowadzą do dalszych rewolucyjnych zmian w okresie postimpresjonizmu.

Paul Gauguin, jeden z postimpresjonistycznych artystów, w swoich obrazach chce uzyskać odbicie idei, emocji, lecz potrzebuje do tego innych środków niż iluzjonistyczne naśladowanie rzeczywistości. Obraz „Wizja po kazaniu – walka Jakuba z Aniołem” jest pewnego rodzaju manifestem stylu artysty. W tej scenie religijnej Gauguin użył dużych płaszczyzn, mocnego koloru, zrywając z zasadą koloru lokalnego. Dekoracyjność obrazu, czarny kontur wokół postaci, prawie niewidoczny światłocień inspirowane są zapewne japońskim drzeworytem, średniowieczną tradycją witrażu. Nowe, wcześniej nieeksponowane przez artystów, źródła inspiracji zmieniają dotychczasowy wygląd sztuki.

Inspiracja sztuką prymitywną, w tym sztuką plemion afrykańskich, jest wyraźnie widoczna w twórczości Pabla Picassa, szczególnie w okresie kubistycznym. W obrazie „Panny z Avignon” dąży on do syntezy w ukazaniu postaci, chce przekazać całą swoją wiedzę o nich. W tym celu geometryzuje, deformuje i upraszcza, aby pokazać postaci kobiet jednocześnie z wielu stron. Poprzez te zabiegi obraz staje się płaski, Picassowi nie zależy na głębi. Skupia się na istocie przedmiotu, zrywa z tradycyjną przestrzenią, budując ją przy pomocy figur geometrycznych.

Do całkowitej geometryzacji dochodzi przedstawiciel neoplastycyzmu Piet Mondrian. Neoplastycyzm zakłada całkowitą abstrakcję, ogranicza się jedynie do trzech kolorów podstawowych oraz prostych linii i figur geometrycznych. Płaszczyzna staje się tożsama z płaszczyzną obrazu.

O wiele późniejszym przykładem abstrakcji, która nadal była w tym czasie jednym z głównych motywów malarstwa, jest „No. 207” Marka Rothko z 1969 roku. Obraz składa się jedynie z dwóch płaszczyzn – jednej czerwonej, drugiej ciemnogranatowej, obydwie na czarnym tle. Jednak u Rothko pojęcie „płaszczyzna” w pewnym stopniu może równać się terminowi „głębia”. Stojąc przed obrazem i wpatrując się w kolory, wchodzimy w głąb, pozorna płaskość wciąga nas i nagle znajdujemy się w środku obrazu, poza światem. Rothko pokazuje najbardziej skomplikowane idee poprzez najprostsze znaki.

Zmiana w wyglądzie sztuki, zanikanie głębi i dążenie ku abstrakcji nie wynikają z nieumiejętności i ignorancji artystów, ale ze zmiany roli i funkcji sztuki, która potrzebuje nowych środków wyrazu. Jednakże cała historia nie kończy i nie może skończyć się na abstrakcji. W latach 60. XX wieku sztuka zmieni kierunek i częściowo idzie w stronę figuratywności.