Integracja europejska to swoisty eksperyment w dziejach świata, w którym rozmaite narody, ze swoimi wewnętrznymi problemami, zaszłościami i kompleksami, próbują tworzyć jedność w imię obrony wspólnych interesów gospodarczych, ale również chronić się przed historycznymi konfliktami, które niejednokrotnie prowadziły do wojen. Dzisiejsza Unia Europejska to przede wszystkim społeczeństwa, którym system demokratyczny dał możliwość decydowania o działaniach politycznych, ale nie zawsze idzie za tym świadomość odpowiedzialności za podejmowane decyzje, również, a może przede wszystkim, wyborcze. Dlatego odpowiedź na postawione w temacie pytanie nie jest łatwa. Dotyka ona zarówno problematyki sprawności Unii Europejskiej, jak i przyszłości Europy w obliczu nowych wyzwań. Jednak często obywatele Europy powtarzają, że nie chcą, żeby „Bruksela” decydowała o ich losie, nie mając poczucia żadnego wpływu na zapadające tam postanowienia i powstające akty prawne.

W aspekcie politycznym dalsze pogłębianie integracji europejskiej może spowodować wzrost znaczenia partii prawicowych, które sprzeciwiają się zwiększeniu uprawnień instytucji unijnych, uznając je za przyczynę ograniczenia suwerenności wewnętrznej państw członkowskich. Powstanie „rządu europejskiego”, który przejmie większą cześć kompetencji rządów krajowych, a do tego może doprowadzić pogłębiona integracja, może spowodować sprzeciw wśród obywateli, którzy już w tej chwili mają poczucie braku wpływu na decyzje płynące z Brukseli, nie rozumiejąc, że podejmowane są one nie przez abstrakcyjną Unię Europejską, ale ich własnych, wybranych w wyborach wewnętrznych przedstawicieli. Odpowiedzią na to może być wprowadzona Traktatem Lizbońskim obywatelska inicjatywa ustawodawcza (warunkiem jest tylko uświadomienie społeczeństwom, że ją posiadają). Wydaje się, że zwiększenie uprawnień Parlamentu europejskiego, chociażby w sprawach budżetu Unii na kolejne lata, które z cała pewnością jest elementem pogłębienia integracji, może mieć pozytywny wpływ na akceptację pogłębienia procesów integracyjnych. Ciekawa wydaje się także zawarta w wypowiedzi Martina Schulza propozycja większego wpływu obywateli na wybór komisarzy (podobne propozycje, czy raczej pretensje, że nie mamy na to wpływu, słyszałam również ostatnio wśród moich rówieśników). Myślę, że pogłębiona integracja uwzględniająca interesy i poziom zainteresowania obywateli, a nie odgórnie tworzone Stany Zjednoczone Europy, które proponował w 1947 r. Winston Churchill, mogłaby być propozycja akceptowalna dla obywateli państw członkowskich, a także wytrąciłaby partiom prawicowym argumenty dotyczące ograniczenia suwerenności.

Pogłębienie integracji przyniosłoby na pewno kolejne wyzwania gospodarcze. Nie można nie doceniać wpływu, jaki na ludzkie postawy wywarł trwający od 2008 roku kryzys gospodarczy. Historia uczy nas, że w okresach kryzysów ekonomicznych ujawniają się różnorodne egoistyczne interesy, które prowadzą do postaw ksenofobicznych i braku tolerancji. Unia Europejska, która w latach 90-tych XX wieku zaczęła przekształcać się we wspólnotę myśli i idei, stanęła przed najtrudniejszym w swojej krótkiej historii problemem. Chodzi o pogodzenie interesów ekonomicznych poszczególnych społeczeństw ze zrozumieniem potrzeby współodpowiedzialności za państwa, które prowadziły błędną politykę fiskalną i gospodarczą. Nagle okazało się, że społeczeństwa, które dopiero rozpoczęły swoją drogę do wysokiej stopy życiowej, czego spodziewały się po wejściu do strefy euro (Słowacja), muszą pomagać państwom postrzeganym jako wysokorozwinięte, przyjmujące emigrantów zarobkowych, zwłaszcza w sezonie. Jest to tym bardziej niesprawiedliwe, gdyż w państwach południowej Europy stopa życiowa i poziom świadczeń socjalnych był nieporównanie wyższy.

Jednym z pomysłów na wyjście z kryzysu jest pogłębienie integracji. Chodzi o przyznanie istniejącym instytucjom europejskim dodatkowych uprawnień. Nie sądzę, żeby mnożenie instytucji mogło podobać się obywatelom Unii, ponieważ i tak większość z nich uważa, że urzędników jest zbyt wielu. Te uprawnienia to: kontrola deficytu budżetowego w poszczególnych państwach członkowskich i przystąpienie członków strefy euro do paktu fiskalnego. Niestety tego typu działania musiałyby skutkować również cięciami w wydatkach socjalnych, które nigdy nie są mile widziane przez obywateli.

Z wypowiedzi przewodniczącego Parlamentu Europejskiego wynika, że zwiększa się liczba obywateli zainteresowanych wprowadzeniem waluty euro. Również w tym procesie możemy napotkać na pewne problemy. Z wprowadzeniem waluty euro wiążą się także ograniczenia suwerenności banku centralnego, który przestaje być bankiem emisyjnym walut narodowych i przestaje również mieć wpływ na poziom stóp procentowych w państwach strefy. Ten problem również dzieli społeczeństwa. Wprowadzenie euro we wszystkich krajach Unii Europejskiej z całą pewnością pogłębiłoby procesy integracyjne, ponieważ odpowiedzialność za stabilność poziomu życia obywateli rozłożyłaby się na przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich. W tej sytuacji konieczne byłoby również pogłębienie jakości i głębokości kontroli nad instytucjami Unii oraz kształtowaniem i realizowaniem budżetu państw członkowskich. Chodzi o to, żeby nie dopuścić do kolejnych kryzysów. Z tego również powodu nie można dopuścić do sytuacji, w której opodatkowuje się zgromadzone w bankach kapitały, ponieważ takie działanie podważa zaufanie do całego systemu bankowego, a ze względu na ludzki strach i nieracjonalne zachowania (np. masowe wycofywanie wkładów) może kryzys tylko pogłębić.

Z drugiej strony przeciwnicy wprowadzenia euro, podnoszący również argumenty gospodarcze, wracają do „efektów cappuccino”, tzn. ukrytej podwyżki cen produktów, związanej ze zmianą waluty. Wydaje się, że to zagrożenie mogłyby wyeliminować właściwe uregulowania prawne i ich prawidłowe egzekwowanie, ale o tym również trzeba przekonać obywateli.

Zarówno pogłębianie uprawnień instytucji politycznych, jak i zwiększenie gospodarczej jedności Unii będzie miało wpływ na postawy społeczne. W okresach kryzysów pogłębiają się postawy ksenofobiczne, które ujawniają się chociażby poprzez oczekiwanie, że cięcia socjalne dotkną przede wszystkim emigrantów, czy też, że bezrobocie wśród nich znacząco wzrośnie i przekona ich do powrotu do kraju ojczystego. Podstawy funkcjonowania Unii Europejskiej, jej założenia wolnego przepływu osób i kapitału powodują, że społeczeństwa europejskie są coraz bardziej wymieszane etnicznie i kulturowo, co sprawia, że narastają problemy z asymilacją, oczekiwaniem większych praw ze strony mniejszości i ograniczeń ich ze strony większości obywateli. Pogłębienie integracji może prowadzić do zwiększenia ilości osób odmiennych kulturowo w krajach unijnych, wystarczy przekroczyć bowiem granicę jednego z państw członkowskich i można podróżować po całej Unii. Powoduje to problemy, z którymi rządy tych państw nie potrafią sobie poradzić. Przykładem może być kwestia rumuńskich Romów, którzy posiadając obywatelstwo Unii, swobodnie przemieszczają się po wszystkich państwach, nie respektując obowiązującego prawa. Ostre reakcje rządów (np. prezydenta Sarkozy’ego) wywołują sprzeciw społeczności międzynarodowej, ale nie rozwiązują problemu. Najbardziej drastycznym przykładem działań ksenofobicznych były z całą pewnością wypadki na wyspie Utoya w Norwegii, gdzie zginęli przedstawiciele partii otwartej na społeczeństwa wielokulturowe i tolerancyjnej wobec inności. Pogłębienie integracji będzie rodzić podobne problemy na większą skalę, dlatego procesy te postawią konkretne zadania zarówno przed instytucjami Unii Europejskiej, jak i rządami krajów członkowskich.

Podsumowując, wydaje się, że w dzisiejszym świecie, gdzie Unia Europejska przestaje być jednym z czołowych graczy na rynku światowym, a prym wiodą gospodarki azjatyckie, pogłębienie integracji europejskiej jest właściwą drogą pozwalającą państwom członkowskim i ich obywatelom na utrzymanie poziomu życia i rozwój gospodarczy. Trzeba jednak pamiętać, że integracja gospodarcza powinna być związana z szeroką kampanią edukacyjną. Celem tej kampanii powinno być pogłębienie wspólnoty pomiędzy społeczeństwami europejskimi i próba zrozumienia wspólnoty interesów tych społeczeństw. W kolejnych traktatach Unia Europejska zwiększa uprawnienia Parlamentu Europejskiego, wprowadza europejską inicjatywę ustawodawczą, czy też ogłasza „rok obywatelski”. Celem tych działań jest zwiększenie uprawnień obywateli i ich wpływu na decyzje instytucji europejskich. O dalszej integracji i rozszerzeniu strefy euro będą decydować również obywatele. Tym bardziej odpowiedź na zadane w temacie pytanie jest rzeczą trudną. Nie jest możliwa jakakolwiek integracja bez świadomości tych, którzy o niej decydują. W przeciwnym wypadku doprowadzi ona do dalszych podziałów i konfliktów. A przecież podstawową wartością Unii Europejskiej miało być zapobieganie im.