Liryka
Wyraża wewnętrzne emocje, przeżycia i doznania, na ich podstawie buduje refleksje o świecie i człowieku.
Monolog liryczny to główny rodzaj wypowiedzi (dominująca funkcja ekspresywna).
Podmiot mówiący – jego kształt decyduje o typie liryki:
–
bezpośrednia – „ja” liryczne w 1 osobie l. poj. (wyrażenie
jednostkowych refleksji) lub l. mn. (wyrażenie postaw zbiorowości,
pokolenia),
– pośrednia – „ja” liryczne w mniejszym lub większym stopniu ukryte poza światem poetyckim.
Bezosobowa refleksja:
–
wprowadzenie elementów narracji (podmiot zorientowany narracyjnie,
środki narracyjno-dramatyczne budują sceny bezpośrednio przez podmiot
opisywane),
– wprowadzenie sytuacji lirycznej, która implikuje pojawienie się bohatera lirycznego.
Funkcja inwokacyjna
– wprowadzenie adresata (elementy monologu oratorskiego), świat
poetycki – kreowany w perspektywie wypowiedzi podmiotu mówiącego.
Epika
Opowiada lub opisuje świat przedstawiony, działania bohaterów i okoliczności tych działań;
ma charakter dwupłaszczyznowy, obejmujący sytuację narracyjną i fabułę dotyczącą dziejów
przedstawionych postaci; dwupłaszczyznowość realizowana jest poprzez dwoistość językową
– obok narracji występują wypowiedzi bohaterów.
Narracja to podstawowa forma wypowiedzi epickiej, wprowadza do utworu czynniki stylistycznie ujednolicające.
Narrator – podmiot literacki umieszczony na zewnątrz świata przedstawionego:
– auktoralny – wszechwiedzący, często zachowuje dystans wobec opisywanych zdarzeń,
– personalny – narracja prowadzona z perspektywy bohatera, uczestnika zdarzeń, subiektywna w ocenie świata i zdarzeń,
– świat przedstawiony o charakterze fabularnym, kształtowany w zależności od wzoru stosowanej fabuły epickiej.
Fabuła:
– fabuła dająca prymat zależnościom interpersonalnym,
– fabuła z dominującym czynnikiem zdarzeniowości,
– fabuła z wyraźnie zarysowaną intrygą,
– fabuła dostarczająca przesłanek analizom psychologicznym,
– fabuła dynamiczna, wyraźnie kształtująca bohatera dynamicznego,
– fabuła jednostajna, kształtująca bohatera statycznego,
– fabuła z wyraźnie zarysowanym punktem kulminacyjnym, poprzedzonym narastaniem zdarzeń,
– fabuła z wyrazistymi relacjami przestrzennymi między zdarzeniami,
– fabuła zorganizowana chronologicznie,
– fabuła poddana inwersji czasowej,
– fabuła z dominującymi związkami przyczynowo-skutkowymi,
– fabuła nastawiona na określone rozwiązanie,
– fabuła skupiona wokół centralnego zespołu motywów,
– fabuła rozproszona, zbudowana z epizodów.
Czas powieściowy – istnieje w dwu płaszczyznach:
– czas narracji,
– czas fabuły.
Bohater literacki – związany z wprowadzeniem do wypowiedzi form dialogu,
charakteryzowany przez pryzmat narracji, wypowiedzi własnych i wypowiedzi innych
bohaterów.
Dramat
Przedstawia zdarzenia i bohaterów w sposób bezpośredni, wprowadza pełne usamodzielnienie wypowiedzi oraz działań postaci przez:
– dialog, czasami elementy monologu są podstawą tekstu głównego,
– typy monologu dramatycznego (liryczny, narracyjny, moralistyczny),
–
formy przejściowe między monologiem i dialogiem (dialog jako wymiana
tyrad, monolog na stronie, zwroty wprost do publiczności),
– tekst poboczny (didaskalia) jako forma wskazówek autora,
– zdarzenia dramatyczne jako podstawa konstrukcji świata przedstawionego.
Bohater dramatyczny – związany z konstrukcją zdarzeń i sposobem budowania napięcia dramatycznego.
poleca:
