uwagi na temat: zestawienie istotnych wyznaczników rodzajowych

Wyraża wewnętrzne emocje, przeżycia i doznania, na ich podstawie buduje refleksje o świecie i człowieku.

Monolog liryczny to główny rodzaj wypowiedzi (dominująca funkcja ekspresywna).

Podmiot mówiący – jego kształt decyduje o typie liryki:
– bezpośrednia – „ja” liryczne w 1 osobie l. poj. (wyrażenie jednostkowych refleksji) lub l. mn. (wyrażenie postaw zbiorowości, pokolenia),
– pośrednia – „ja” liryczne w mniejszym lub większym stopniu ukryte poza światem poetyckim.

Bezosobowa refleksja:
– wprowadzenie elementów narracji (podmiot zorientowany narracyjnie, środki narracyjno-dramatyczne budują sceny bezpośrednio przez podmiot opisywane),
– wprowadzenie sytuacji lirycznej, która implikuje pojawienie się bohatera lirycznego.

Funkcja inwokacyjna – wprowadzenie adresata (elementy monologu oratorskiego), świat poetycki – kreowany w perspektywie wypowiedzi podmiotu mówiącego.

Opowiada lub opisuje świat przedstawiony, działania bohaterów i okoliczności tych działań; ma charakter dwupłaszczyznowy, obejmujący sytuację narracyjną i fabułę dotyczącą dziejów przedstawionych postaci; dwupłaszczyznowość realizowana jest poprzez dwoistość językową – obok narracji występują wypowiedzi bohaterów.

Narracja to podstawowa forma wypowiedzi epickiej, wprowadza do utworu czynniki stylistycznie ujednolicające.

Narrator – podmiot literacki umieszczony na zewnątrz świata przedstawionego:
– auktoralny – wszechwiedzący, często zachowuje dystans wobec opisywanych zdarzeń,
– personalny – narracja prowadzona z perspektywy bohatera, uczestnika zdarzeń, subiektywna w ocenie świata i zdarzeń,
– świat przedstawiony o charakterze fabularnym, kształtowany w zależności od wzoru stosowanej fabuły epickiej.

Fabuła:
– fabuła dająca prymat zależnościom interpersonalnym,
– fabuła z dominującym czynnikiem zdarzeniowości,
– fabuła z wyraźnie zarysowaną intrygą,
– fabuła dostarczająca przesłanek analizom psychologicznym,
– fabuła dynamiczna, wyraźnie kształtująca bohatera dynamicznego,
– fabuła jednostajna, kształtująca bohatera statycznego,
– fabuła z wyraźnie zarysowanym punktem kulminacyjnym, poprzedzonym narastaniem zdarzeń,
– fabuła z wyrazistymi relacjami przestrzennymi między zdarzeniami,
– fabuła zorganizowana chronologicznie,
– fabuła poddana inwersji czasowej,
– fabuła z dominującymi związkami przyczynowo-skutkowymi,
– fabuła nastawiona na określone rozwiązanie,
– fabuła skupiona wokół centralnego zespołu motywów,
– fabuła rozproszona, zbudowana z epizodów.

Czas powieściowy – istnieje w dwu płaszczyznach:
– czas narracji,
– czas fabuły.

Bohater literacki – związany z wprowadzeniem do wypowiedzi form dialogu, charakteryzowany przez pryzmat narracji, wypowiedzi własnych i wypowiedzi innych bohaterów.

Przedstawia zdarzenia i bohaterów w sposób bezpośredni, wprowadza pełne usamodzielnienie wypowiedzi oraz działań postaci przez:

– dialog, czasami elementy monologu są podstawą tekstu głównego,
– typy monologu dramatycznego (liryczny, narracyjny, moralistyczny),

– formy przejściowe między monologiem i dialogiem (dialog jako wymiana tyrad, monolog na stronie, zwroty wprost do publiczności),

– tekst poboczny (didaskalia) jako forma wskazówek autora,

– zdarzenia dramatyczne jako podstawa konstrukcji świata przedstawionego.

Bohater dramatyczny – związany z konstrukcją zdarzeń i sposobem budowania napięcia dramatycznego.