Po wielokroć starli się Frankowie i Grecy, a nigdy, Bogu dzięki, nie zdarzyło się, aby Grecy nie ucierpieli bardziej. [...] Tedy wymyślili Grecy wielki podstęp; wybrali 17 wielkich okrętów, napełnili drwem2, wiórami, pakułą3, smołą, beczułkami i doczekali pory, kiedy podniósł się gwałtowny wiatr. I w połowie pewnej nocy zapalili okręty i podnieśli żagle; ogień strzelił wysoko. [...] Tak poleciały ku okrętom krzyżowców; krzyk podniósł się wśród wojska; do broni rzucają się ze wszystkich stron. Wenecjanie biegną ku swym statkom, inni też ku swoim; zaczynają całą mocą ratować je od pożaru. [...] [wenecjanie] wskakiwali na galery i na łodzie okrętowe; płonące statki chwytali harpunami i wywlekali je poza port ku nieprzyjacielowi, i puszczali na prąd Złotego Rogu i pozostawiali tam płonące. Greków skupiło się na brzegu bez liczby i miary, krzyk rozlegał się tak ogromny, jakby ziemia i morza się zapadały.
1 Godfryd de Villehardouin (1150–1212) – francuski kronikarz i uczestnik wyprawy krzyżowej.
2 drwem – drewnem.
3 pakuły – włókno lniane lub konopne.
Źródło: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, Warszawa 1959, nr 6, s. 41.
Źródło 2. Fragment opracowania historycznego
W rok po przejęciu Cypru [...] Wenecja, Hiszpania i Papiestwo utworzyły [...] Ligę Świętą, której celem było odzyskanie kontroli nad Morzem Śródziemnym oraz wypędzenie tureckiej floty z Adriatyku. [...] Do bitwy morskiej doszło u wejścia do Zatoki Patraskiej1. Bitwa pod Lepanto [...] okazała się wielkim zwycięstwem sił chrześcijańskich. Zatopiono bądź pochwycono 230 tureckich jednostek, a tylko trzynaście europejskich. Piętnaście tysięcy chrześcijańskich galerników [...] odzyskało wolność. [...] Podczas mowy pogrzebowej w Bazylice Św. Marka, odprawionej dla uczczenia poległych, ogłoszono, że [polegli] dowiedli własnym przykładem, że Turcy nie są tak niepokonani, jak dotychczas sądzono.
1 Zatoka Patraska – położona we wschodniej części Morza Jońskiego, u zachodnich wybrzeży Grecji.
Na podstawie: P. Ackroyd, Venice. Pure city, Londyn 2010, s. 244–245.